Małe dziecko w świecie wielkich tradycji

Wśród istotnych elementów kultury, które wpływają na rozwój i wychowanie małego dziecka, są wszelkiego rodzaju święta, towarzyszące im zwyczaje i obrzędy. Niewątpliwie jednymi z najważniejszych są święta Bożego Narodzenia.

Warto je pielęgnować, a odbiorcami obrzędowości świąt powinni być także ich najmłodsi uczestnicy. Wpajanie dzieciom tradycji rodzinnych, regionalnych i narodowych przyczyni się do budowania jedności, przynależności do regionu, kraju, uchroni od zapomnienia tego, co składa się na naszą kulturową odrębność.

Naszym zadaniem powinno być wprowadzenie dzieci w nastrój świątecznego oczekiwania, zapoznanie z najważniejszymi zwyczajami, a także kształtowanie postaw związanych z rozbudzaniem szacunku i przywiązania do kultury, rodzinnej obyczajowości, aktywne włączenie najmłodszych w nurt tradycji pokoleń.

Święta Bożego Narodzenia, zwane także Godami, Świętymi Wieczorami, Koladką, rozpoczynają się w wieczór wigilijny 24 grudnia, a kończą w dzień Trzech Króli – 6 stycznia. Ale tak naprawdę dla większości zaczynają się już na początku grudnia. Cały miesiąc obfituje bowiem w niecodzienne wydarzenia.

OKRES PRZEDŚWIĄTECZNY

W adwentowej ciszy – cykl zimowego świętowania poprzedza adwent. W tradycji chrześcijańskiej to pora oczekiwania na Boże Narodzenie. Czas ten, który trwa obecnie cztery niedziele, wypełniają obrzędy kościelne i lokalne zwyczaje. Ludzie w tym okresie modlą się, a w wielu regionach popularne jest uczestniczenie w nabożeństwach odprawianych o świcie, rorat. Od wielu lat w okres oczekiwania aktywnie włączane są dzieci, które za pomocą kalendarzy adwentowych kontrolują czas, jaki pozostał im do świąt.

„Wszyscy wszystkim ślą życzenia” – zwyczaj wysyłania kartek świątecznych to jeden z najsympatyczniejszych sposobów składania sobie życzeń. Warto o nim pamiętać. W przedszkolu rozmowę o świętach rozpoczynamy od przedstawienia tego zwyczaju. Kartki świąteczne są inspiracją do wielu działań podejmowanych wspólnie z dziećmi. Na świątecznych kartkach umieszczonych jest wiele symboli świątecznych, segregujemy je, tniemy w puzzle, konstruujemy z nich domki, a także wykonujemy je, poznając trudną sztukę układania życzeń, a podczas wycieczki na pocztę wysyłamy.

Świąteczna gorączka – Boże Narodzenie poprzedzone jest wielką świąteczną gorączką… Od generalnych porządków uciec się nie da, wykorzystujemy je do włączania najmłodszych w okres przygotowań, określając im obowiązki. Zgodnie z dawnymi regułami, wszystkie prace należało zakończyć, zanim zapłonie na niebie pierwsza gwiazdka.

„Dom już pięknie przystrojony” – zielony i czerwony to dwa najważniejsze kolory Bożego Narodzenia. Przed świętami całe rodziny ozdabiają dom, aby nabrał on świątecznego wyglądu. Dawniej przyozdabiano domy zielonymi gałązkami, które utykano za obrazy lub ikony, snopkami słomy, które ustawiano w kątach, i kulami zrobionymi z opłatków zawieszonymi u sufitu. Obecnie domy, ulice, wystawy sklepów przybierają odświętny wygląd, a do najpopularniejszych ozdób należą girlandy z kolorowymi lampkami.

„Już pachnie piernikami” – pierniki należy wykonać kilka tygodni wcześniej, można je wykorzystać jako smakołyk lub ozdobę na choinkę. Po upieczeniu można je przewlec nitką, pomalować lukrami. Ten zwyczaj jest doskonałą okazją do zorganizowania z dziećmi warsztatów kulinarnych, można otworzyć „Manufakturę pierników”.

WIECZERZA WIGILIJNA – nie było i nie ma po dziś dzień piękniejszej uroczystości rodzinnej jak tradycjonalny obchód wigilijny.

„Choinko piękna jak las / choinko, zostań wśród nas” – choinka jest nieodłącznym elementem Bożego Narodzenia. Niegdyś miała formę wiszącej świerkowej gałęzi, potem stojącego drzewka. Strojenie choinki stojącej to jedna z najmłodszych tradycji wigilijnych, przywędrowała do Polski na przełomie XVIII i XIX w. Nikt nie potrafi sobie wyobrazić zimowych świąt bez choinki. W domach zazwyczaj stawia się świerk, jodłę lub sosnę, ich wybór nie jest przypadkowy – według najstarszych wierzeń ludowych drzewa te zawierają w sobie życiodajne moce i cudotwórcze właściwości. Dawniej ubierano choinki jabłkami, orzechami, piernikami, elementami wykonanymi z wydmuszek, piórek, słomy, kolorowego papieru. Wybór ozdób choinkowych również nie był przypadkowy: jabłka – według wierzeń ludowych miały chronić gospodarzy przed chorobami i pomagać w sprawach miłosnych, orzechy – nieść miały dobrobyt i siłę; papierowe łańcuchy – miały wzmacniać rodzinne więzi; dzwonki – oznaczały dobre nowiny i radosne wydarzenia; gwiazda lub ozdobny czubek na szczycie choinki – miały pomóc wrócić bliskim do domu z odległych stron; anioły – miały chronić i opiekować się domownikami.

Obecnie choinki ozdabiamy kolorowymi bombkami, błyszczącymi łańcuchami i elektrycznymi lampkami. Zdobienie bożonarodzeniowego drzewka to piękna tradycja przekazywana w rodzinach z pokolenia na pokolenie. Wspólne wybieranie choinki i jej ozdabianie najwięcej radości sprawia dzieciom; przyjemność jest tym większa, gdy pośród kolorowych świecidełek najmłodsi odnajdą samodzielnie wykonane przez siebie ozdoby.

„Gwiazdko, gwiazdko, zaświeć dla nas, na ciebie czekamy…” – wieczerzę wigilijną rozpoczynano, gdy pierwsza gwiazdka ukazywała się na niebie. Jest ona symbolem gwiazdy betlejemskiej. To zawsze dzieci z dużą niecierpliwością wyczekiwały jej na niebie. Pojawienie się pierwszej gwiazdki dawało początek celebrowaniu Bożego Narodzenia.

„Symbol braterstwa, miłości i wiary – święty opłatek” – najważniejszym momentem wieczerzy wigilijnej jest dzielenie się opłatkiem. Ten przepiękny świąteczny zwyczaj ściśle związany jest z polską kulturą. Dzieląc się opłatkiem i składając sobie życzenia, zapominamy o wcześniejszych kłótniach i nieporozumieniach, wybaczamy sobie wzajemnie wszystkie urazy, znika gniew i wrogość, a w ich miejsce pojawiają się życzliwość i miłość. Jest to dla wszystkich członków rodziny bardzo wzruszająca chwila. W innych krajach zwyczaj dzielenia się opłatkiem nie jest znany. Po przełamaniu się opłatkiem i złożeniu życzeń cała rodzina zasiadała do stołu.

„W domu nastrój jest wspaniały, stół przykrywa obrus biały” – z nakryciem stołu związanych jest kilka zwyczajów. Biały obrus, ponieważ biel w symbolice chrześcijańskiej oznacza radość, świąteczny nastrój, prawdę, czystość i doskonałość; kolor ten jest również symbolem światła, chwały i nieskażonej niewinności. Sianko pod obrusem, które przypominać ma o miejscu narodzenia – o żłóbku. Na środku stołu może pojawić się świeca. Przy stole pozostawia się jedno wolne miejsce dla niespodziewanego gościa. Dodatkowe nakrycie to pamięć o bliskich, którzy są nieobecni.

„Kluski z makiem już stoją na stole” – z dawnych czasów zachowało się także podobieństwo w doborze potraw wigilijnych. Menu wieczerzy musiało uwzględniać dania zawierające wszystkie płody rolne i leśne z całego roku. Z lasu pochodziły grzyby, orzechy i miód; z pola – kasze, rośliny oleiste, zboża, jarzyny; z sadu – owoce; z rzek, jezior i stawów – ryby. W jadłospisie tradycyjnych potraw wigilijnych znajdowały się, w zależności od regionu: barszcz z uszkami, zupa rybna lub migdałowa, kapusta z grzybami, najróżniejsze gatunki ryb, wśród których królował karp na szaro, szczupak po żydowsku lub lin w galarecie, pierogi z kapustą, na zakończenie podawano lżejsze dania: łamańce z makiem, kompot z suszonych owoców, kutię (pszenica mielona z makiem utartym na masę i mieszana z miodem), kaszę jaglaną ze śliwkami suszonymi, kisiel z owsa, piernik, jabłka i orzechy. Stary zwyczaj nakazywał skosztowania każdej potrawy, aby zapewnić sobie pomyślność na cały nadchodzący rok.