Gotowość szkolna – czym jest i jak ją zdiagnozować?

Na gotowość szkolną dzieci składają się osiągnięcia rozwojowe, rozpatrywane w strefie:

• fizycznej,
• umysłowej
• emocjonalno-społecznej.

1. Dojrzałość fizyczna to ogólna sprawność ruchowa czy manualna, koordynacja ruchowa czy koordynacja ruchowo-wzrokowa. Dziecko powinno wykazywać takie umiejętności jak utrzymanie równowagi stojąc na jednej nodze, bieganie, skakanie. Ważne jest, aby wykazywało też pewną odporność na zmęczenie, potrafiło nie tylko uczestniczyć w zabawach sportowych, ale także dać sobie radę z tornistrem – często dość ciężkim – oraz wysiedzeniem w ławce 45 minut. Tu także zawiera się także tzw. mała motoryka, czyli precyzyjne ruchy rąk – dziecko potrafi posługiwać się nożyczkami, drobnymi elementami, to także samodzielność w ubieraniu się, czy spakowaniu plecaka.
2. Dojrzałość umysłowa przejawia się w takich aspektach jak zainteresowanie czytaniem, pisaniem, liczeniem, a także tym, że dziecko jest w stanie skupić się na tej samej czynności. Jest ciekawe, pyta o przyczyny obserwowanych zjawisk. Jego mowa jest poprawna, nie pojawiają się problemy ze zrozumieniem przekazywanych poleceń. Ma także odpowiednio rozwiniętą pamięć oraz percepcję wzrokową (wyszukiwanie szczegółów na obrazku) i słuchową (np. rozpoznaje dźwięki, wyodrębnia głoski). Dziecko powinno także doprowadzać rozpoczętą pracę do końca i wykazywać zainteresowanie rezultatami własnych działań.
3. Dojrzałość emocjonalno-społeczna oznacza, że dziecko nawiązuje kontakty z innymi, potrafi funkcjonować i współpracować w grupie, przestrzega zasad i reguł. Rozumie też proste sytuacje społeczne i wie, co jest dobre, a co złe. Jednocześnie potrafi walczyć o swoją pozycję w grupie i o respektowanie swoich praw. Dziecko nie okazuje nadmiernego lęku, nie złości się często, nie unika samodzielnych zadań, nie obraża się, gdy coś się nie udaje – próbuje jeszcze raz. Jest samodzielne, wrażliwe na opinię nauczycieli i innych osób dorosłych. Posiadło adekwatną do wieku umiejętność panowania nad emocjami i kontrolowania ich.

Gotowość szkolna dzieci wiąże się ze zdobywaniem i umiejętnością stosowania wiedzy, osiąganiem samodzielności i niezależności, ale także z udziałem w życiu grupy, zmianą dominującej formy aktywności z zabawy na naukę. To dlatego oceniając ją, należy wziąć pod uwagę wszystkie wyżej wymienione składowe.

Co wpływa na gotowość szkolną dzieci?

Na dojrzałość szkolną dzieci ma wpływ wiele czynników. Są to między innymi czynniki indywidualne oraz środowiskowe. Czynniki indywidualne to wrodzone bądź dziedziczne właściwości organizmu. Są związane z dzieckiem, jego potrzebami, skłonnościami i dążeniami.

Czynnikami środowiskowymi są w tym kontekście warunki materialne (od poziomu dochodów, przez sytuację mieszkaniową, po możliwości zaspokojenia potrzeb dziecka), warunki kulturalne (poziom wykształcenia rodziców, zasady wychowania dzieci, sposób spędzania czasu wolnego), jak i warunki społeczno–psychologiczne (struktura rodziny, osobowość rodziców, atmosfera w domu).

Gotowość szkolna dzieci – co dziecko potrafi?

Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej potrafi zrobić wiele rzeczy. Umie między innymi:

• powiedzieć, jak ma na imię i jak się nazywa, ile ma lat, gdzie mieszka,
• wymienić pory roku,
• dzielić zdanie na wyrazy, wyrazy na sylaby,
• zapamiętać i wykonać polecenie,
• wskazać lewą i prawą stronę ciała,
• wykonać podstawowe czynności samoobsługowe (samodzielnie je, ubiera się, zapina guziki),
• narysować ludzką postać, która jest kompletna a jej części ciała są proporcjonalne do całości i prawidłowo rozmieszczone,
• posługiwać się przyborami szkolnymi (do rysowania, malowania, pisania),
• rysować po śladzie, odwzorować proste figury,
• układać puzzle,
• dobrać w pary przedmioty lub obrazki, klasyfikować je według narzuconej zasady,
• wskazać różnice w pozornie takich samych obrazkach,
• liczyć kolejno do 10,
• nawiązać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi.

Gotowość szkolna pomaga stwierdzić, czy dziecko jest gotowe do pójścia do szkoły, czy też nie. Głównym narzędziem badawczym jest obserwacja zachowania dziecka przez nauczyciela.

Zdolność dziecka do podjęcia nauki szkolnej jest oceniana przez wykonanie specjalnych testów.

Kiedy dziecko nie jest gotowe na rozpoczęcie szkoły?

Jeśli dziecko jest niesamodzielne (np. nie potrafi samo się ubrać), nie jest w stanie skupić się na wykonywanych zadaniach, ani nie wykazuje nimi żadnego zainteresowania, może nie być gotowe do pójścia do szkoły. Również dziecko mające problem z kontrolowaniem emocji, lękliwe, wycofane, niepotrafiące rozstać się z rodzicem, powinno zostać zdiagnozowane przez specjalistę. To nie muszą być objawy poważnych zaburzeń, może po prostu dziecko potrzebuje nieco więcej czasu, czy ukierunkowanych działań, aby osiągnąć dojrzałość szkolną.

Rodzic, który ma wątpliwości w odniesieniu do dojrzałości szkolnej swojego dziecka powinien zgłosić się do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Na podstawie opinii specjalistów może wnioskować o odroczenie rozpoczęcia realizacji obowiązku szkolnego.