EKOLOGIA JUŻ W PRZEDSZKOLU

Po co dziecku ekologia? Czy w dzisiejszych czasach jest to coś niezbędnego?

Chodzi o to, aby nasze dzieci wyrosły na odpowiedzialnych, empatycznych i świadomych ludzi. Aby lepiej rozumiały problemy środowiskowe, które – jak niestety wszystko na to wskazuje – w przyszłości, w ich dorosłym życiu, wciąż będą narastać. Aby lepiej potrafiły odnaleźć się we współczesnych realiach, rozumiały globalne problemy i rolę człowieka w przyrodzie.

W JAKIM WIEKU I OD CZEGO ZACZĄĆ EDUKACJĘ EKOLOGICZNĄ?

Od kontaktu z naturą od najmłodszych lat. Spacery z dzieckiem niezależnie od pogody, obserwacja wszelkich żyjątek i odkrywanie przyrody. Błoto, liście, patyki i kamienie jako najlepsze „zabawki” Dzięki temu dzieci pokochają i docenią przyrodę, a w przyszłości będą chciały się o nią troszczyć.

Dziecku, które w dzieciństwie miało bliski kontakt z przyrodą, o wiele łatwiej będzie poczuć i zrozumieć tę niezwykłą więź, która łączy nas z naturą i całym światem – dostrzec, że jesteśmy częścią ekosystemu.

„Nigdy nie pozwalajcie dzieciom wyobrazić sobie, że cokolwiek istnieje osobno. Dołóżcie starań, aby od samego początku było dla nich oczywistym, ze całe życie jest zależnością. Pokaż im zależności w lasach, na polach, w stawach, strumieniach, w wiosce i kraju wokół nich.” Aldous Huxley

Co istotne, wcale nie trzeba mieć domu na wsi, ani w środku lasu. Bliski kontakt z przyrodą jest możliwy również w przypadku dzieci wychowanych w mieście, w bloku, bez ogródka!

Gdy mieszkamy w mieście, wystarczy 20 minut kontaktu z jakąkolwiek naturą (drzewa i trawnik przed blokiem, skwerek, park).

Chodzi o świadome spędzanie czasu na świeżym powietrzu, czyli rodzinne spacery połączone z edukacją: jak traktować przyrodę z troską i szacunkiem, jak zachować się w lesie itd.

O przyrodę można się troszczyć, albo traktować ją przedmiotowo – jak podporządkowany człowiekowi zasób, który możemy bezlitośnie eksploatować. Starajmy się umacniać w dziecku to pierwsze, zrównoważone i empatyczne podejście. Maluchy nie oceniają, bardzo szybko przyswajają wiedzę o przyrodzie i jej ochronie, przechodzą do czynu.

ROZWÓJ POZNAWCZY DZIECKA – PODSTAWY EDUKACJI EKOLOGICZNEJ

Wiele tematów związanych z ochroną środowiska możemy wyjaśnić dziecku empirycznie: poprzez spacery, zabawy i eksperymenty. Jednak niektóre, zwłaszcza „niewidzialne” zjawiska, są trudne do wyjaśnienia, ponieważ wymagają empatii, dużej dozy wyobraźni i abstrakcyjnego myślenia. Trudności dziecka z ich zrozumieniem nie wynika z jego złej woli, tylko naturalnych etapów rozwoju.

Empatia jest filarem rozwoju społecznego dziecka – definiuje się jako umiejętność współodczuwania emocji i potrzeb drugiej osoby, lecz dotyczy to również środowiska – zwierząt i roślin. Zdarzają się dzieci tak empatyczne, że pytają „czy drzewo boli, gdy zrywamy jego liść?”. Są też dzieci, które pomimo wyjaśnień i starań rodziców, bezlitośnie rozdeptują wszystkie mrówki, żuczki i ślimaki. Obydwie sytuacje są w normie rozwojowej, bo empatia rozwija się stopniowo i nie w takim samym tempie u wszystkich dzieci.

Wyobraźnia i abstrakcyjne myślenie również rozwijają się stopniowo. Abstrakcyjne myślenie to umiejętność rozumowania z użyciem pojęć, które nie odnoszą się do namacalnej rzeczywistości. Myślenie abstrakcyjne rozwija się w pełni u dzieci powyżej 12 roku życia.

JAK WYTŁUMACZYĆ DZIECKU TRUDNE POJĘCIA DOTYCZĄCE EKOLOGII?

Przedstawiajmy trudne tematy w prosty sposób, jednak bez pudrowania rzeczywistości i tzw. białych kłamstw. Po pierwsze, w ten sposób ryzykujemy utratę zaufania, a po drugie – w przyszłości trudno będzie nam odkręcać takie białe kłamstwa.

Rozmawiając z dzieckiem o ochronie środowiska warto unikać też moralizowania, zakazów, nakazów i przykrych obowiązków „bo tak trzeba”. Lepiej postawić na inteligencję dziecka, empatyczną komunikację i porozumienie bez przemocy. Opowiadać o procesach i ich konsekwencjach, zachęcać do samodzielnego, krytycznego myślenia, dyskusji, działania i samodzielnych odkryć. Po prostu rozmawiać – z cierpliwością i szacunkiem.

Marnowanie wody, energii i jedzenia, zużycie papieru, bezsensowne drobne plastikowe zabawki i inne „skarby”, które szybko trafią do kąta . Gdy dziecko nie zrozumie, dlaczego rodzice chcą drukować kolorowanki na dwóch stronach tej samej kartki, lepiej na chwilę odpuścić i zmierzać do celu małymi kroczkami.

SEGREGACJA ODPADÓW

Samodzielne segregowanie śmieci do odpowiednich pojemników może być dla dzieci świetną zabawą. Odróżnianie papieru, szkła, plastiku i metalu to również rewelacyjne ćwiczenie sensory-czne! W domu możemy przygotować dla maluszka koszyk z bezpiecznymi przedmiotami wykonanymi z kartonu, drewna, grubego szkła, metalu i plastiku. Wraz z wiekiem zwiększamy poziom trudności. Przedszkolak może już wrzucać odpady z koszyka do odpowiednich pojemników. Można:

• opowiedzieć lub pokazać (w książce lub filmie), co dzieje się ze śmieciami

• pokazać przykłady produktów wykonanych z recyklingu np. zabawki, ubrania, zeszyty

SMOG

Warto odnieść się do tego, co dziecko już zna – spalin samochodowych i dymu papierosowego, więc łatwo jest wtedy wytłumaczyć, że smog to podobny „dym”, które stale unosi się nad miastem.

WPŁYW PRZEMYSŁU MIĘSNEGO NA ŚRODOWISKO

To jedno z najtrudniejszych zagadnień – produkcja mięsa to złożony problem, który nawet wielu dorosłym trudno jest zrozumieć.

Jednak fakty mówią same za siebie:

• przemysł mięsny truje środowisko bardziej niż branża naftowa czy transportowa

• branża mięsna jest odpowiedzialna za emisję 18% gazów cieplarnianych

• pochłania ogromne ilości energii i wody

• do produkcji mięsa i produktów odzwierzęcych zużywa się aż 1/3 zasobów wody pitnej

• aż 80% użytków rolnych na świecie jest przeznaczonych pod uprawę karmy dla zwierząt

• wykorzystując te same tereny na uprawę roślin dla ludzi można rozwiązać problem głodu

• produkcja mięsa w skali globalnej zwiększa odporność bakterii na antybiotyki

• w przeliczeniu na białko: produkcja mięsa obciąża środowisko bardziej niż uprawa roślin, które dają tę samą ilość białka

Dla dzieci te fakty mogą być trudne do zrozumienia i przyswojenia. Dlatego w przypadku maluchów chyba o wiele łatwiej sięgnąć po argumenty etyczne, a nie ekologiczne: nie jemy zwierząt, aby ich nie krzywdzić.

GLOBALNE OCIEPLENIE I ZMIANY KLIMATYCZNE

To kolejne skomplikowane zagadnienie – trudno wyjaśnić zarówno jego genezę, jak i konsekwencje, które czekają nas w przyszłości. Jeden z efektów zmian klimatycznych dzieci mogą same zaobserwować: to brak śniegu w rejonach, gdzie zawsze dotąd padał.

WSZYSTKO ZACZYNA SIĘ W DOMU

Niezależnie od tego, czego dziecko nauczy się w przedszkolu, wszystko zaczyna się i kończy w domu. To nasze postępowanie będzie dla dzieci najlepszym przykładem.

Dzieci dawniej od urodzenia nosiły pieluchy wielorazowe. Oczywiście noworodek i niemowlak nie zdaje sobie z tego sprawy, nie ma żadnych sentymentalnych, cudownych wspomnień związanych z tetrą czy bambusem. Jednak z czasem dziecko zaczyna dostrzegać rodzinne eko nawyki i wszystko składa się w jego główce w spójny obraz. Jeżeli rodzice żyją eko od zawsze, jeszcze zanim się dziecko urodziło, wtedy faktycznie jest to troska o środowisko – segregacja śmieci, wyłączanie światła i oszczędzanie wody staje się dla dziecka czymś oczywistym. To codzienne nawyki i czynności, które wykonujemy odruchowo, a nie coś nowego, niewygodnego i uciążliwego.

Wiele nawyków zostaje z nami na całe życie – podstawy wynosimy z domu: miłość do przyrody i oszczędność: gaszenie światła w pustych pokojach, oszczędzanie wody i naprawianie starych rzeczy zamiast kupowania nowych. Trudno powiedzieć, czy w czasach naszego dzieciństwa te nawyki były podyktowane względami ekologicznymi czy ekonomicznymi, ale doskonale wpisują się we współczesną, świadomą ochronę środowiska.