Poglądy pedagogiczne Celestyna Freineta wywodzą się z idei Nowego Wychowania, jako odpowiedź zdecydowanie krytyczna w stosunku do założeń tradycyjnej, sformalizowanej szkoły. Jest on twórcą oryginalnej koncepcji pedagogicznej noszącej nazwę „Nowoczesna Szkoła Francuska Technik Freineta”. Jest ona do dziś najbardziej popularną odmianą edukacji aktywnej. W swym programie Freinet uwzględnił indywidualny rozwój dziecka, a szczególnie jego wszechstronność oraz zaspokojenie potrzeb. Wiele uwagi poświęcił poznaniu dziecka na tle jego warunków środowiskowych. Wszystkie stosowane metody nauczania i wychowania oparte są na pełnej aktywności, swobodnej ekspresji osobistej zespolonej z różnymi formami pracy indywidualnej i zespołowej.

W koncepcji freinetowskiej można wyróżnić trzy podstawowe elementy:

1. rozwijanie zainteresowań dzieci i umożliwienie im aktywnego uczestnictwa w konkretnej rzeczywistości, poprzez organizowanie różnorodnych kontaktów ze środowiskiem przyrodniczym i społecznym;
2. przeświadczenie o zasadniczej wartości w rozwoju dziecka różnorodnych form ekspresji, włączonych do procesu nauczania i wychowania;
3. zachęcanie dzieci do współdziałania z nauczycielem (dorosłymi), grupą rówieśniczą.

Pedagogika Freineta jest więc koncepcją wychowania, w której dziecko to podmiot w procesie dydaktyczno – wychowawczym. Bierze ono udział w planowaniu swojej pracy, jest współorganizatorem procesu uczenia się. Poprzez twórczość szeroko rozumianą wychowanek wyraża swoje przeżycia, uczucia, sądy i poglądy.

Istotą tej pedagogiki jest:

1.HUMANIZM – uznawanie dziecka jako najwyższej wartości,

2.PODMIOTOWOŚĆ – bazująca na partnerskim układzie pełnym szacunku, wzajemnej pomocy, życzliwości i zaufania w relacji nauczyciel – uczeń,

3.OTWARTOŚĆ – czyli stymulacja ciągłego rozwoju,

4.INSPIRACJA – dla twórczej pracy nauczyciela i ucznia,

5.KREATYWNOŚĆ – aktywność i ekspresja oraz odczuwanie sukcesu przez każdego uczestnika zajęć,

6.PRACA – oparta na dwóch rodzajach działania: w relacji < praca – zabawa > oraz < zabawa – praca >

Dziecko od najmłodszych lat bawiąc się zaspokaja swoją potrzebę pracy. Jego aktywność jest „instynktownym zdobywaniem świata, jest ćwiczeniem możliwości i dlatego wszystko to, co dziecko robi jest jakąś  namiastką pracy”. Celestyn Freinet uważa, że nie należy izolować czy usuwać przed dzieckiem trudności związanych z pracą, przeciwnie, ono samo winno przejść trud twórczego działania, przyjmując to jako naturalny trening czy ćwiczenia ułatwiające zrozumienie sensu pracy, jej wartości i godności. Sednem jest więc aktywność, która odpowiada potrzebom dziecka i zaspakaja jego ciekawość, sprzyjając rozwojowi.

Pozwala mu ona również zdobyć samodzielne i grupowe doświadczenia, rozwijać motywację oraz odpowiedzialność za własne poczynania. Wyzwala to w grupie dziecięcej ład i harmonię oraz równowagę i postęp zwłaszcza w kontaktach rówieśniczych.

Nauczanie powinno zapewnić dziecku podstawy wiedzy oraz rozwijać operacje myślowe, które ułatwiają nawiązywanie kontaktów ze środowiskiem społecznym i przyrodniczym. Aby osiągnąć te założenia, treści programowe winny być interesujące,

dostosowane do wieku dziecka i możliwości wychowanka oraz celowe, związane ściśle z otoczeniem, w którym dziecko żyje i rozwija się. „Nikt nie lubi działać bez uzasadnionej potrzeby, podporządkowywać się myślom zaprogramowanym, w których sam nie bierze udziału, … nikt nie lubi być zmuszanym”. Dziecko nie odczuwa zmęczenia przy takiej pracy, która jest związana z jego życiem i jest funkcjonalna. Kilkulatek lubi działać samodzielnie: robić doświadczenia, wywiady, czytać, wybierać, szukać materiałów źródłowych.

Aby zachować tę spontaniczność i samodzielność, aby zaplanowane cele zostały zrealizowane, wychowanie przez pracę oparte być musi na systematycznym planowaniu i konsekwentnym, rytmicznym realizowaniu owego porządku pracy. Jest ona rozumiana jako projekty, które są wytycznymi dla działalności zarówno nauczyciela, jak i zespołu dziecięcego. Opracowany przez nauczyciela plan roczny zawiera rejestr zadań możliwych do realizacji ze względu na wiek dzieci, ich predyspozycje, warunki środowiskowo – lokalowe oraz aktualne w danym roku problemy społeczne, kulturowe czy ekonomiczne. „Plany te mają dość elastyczny charakter i pozwalają na przesuwanie tematów na inne miejsce. Uwzględniają one również zmiany spowodowane zainteresowaniami dzieci, treścią korespondencji, wydarzeniami w najbliższym otoczeniu czy konkretnymi prośbami skierowanymi do nauczyciela”.

Zdobywanie drogą obserwacji naturalnych doświadczeń wiadomości zostają usystematyzowane poprzez myślenie i mowę. Powstałe uporządkowane struktury zostają włączone w system wiedzy dziecka. Tak przygotowane wiadomości są podstawą do wyrażania przeżyć przez swobodną ekspresję werbalną, plastyczną, muzyczną czy ruchową. Ekspresja dziecka „jest odbiciem jego sposobu rozumienia świata w którym żyje, jest czynnikiem intensyfikującym procesy poznawcze i emocjonalno – motywacyjne”. Ekspresja jest więc niejako naturalną potrzebą i zarazem koniecznością gwarantującą jedyny, pełny rozwój dziecka. zadania te realizują metody i formy pracy proponowane przez Celestyna Freineta.

Wybrane techniki freinetowskie w praktyce pedagogicznej

Celestyn Freinet wprowadził do procesu dydaktycznego nowe metody i formy pracy, które określił pojęciem „techniki”. Termin technika został zaczerpnięty z ekonomii produkcji, jest to pojęcie szersze znaczeniowo niż metoda. „Na technikę składa się metoda, organizacja pracy, materiały i narzędzia oraz człowiek umiejący się nimi posługiwać. W konsekwencji tego założenia istnieją w szkole Freineta techniki wychowawcze oraz (…) techniki nauczania. Wśród technik nauczania można wyróżnić:

1. doświadczenia poszukujące
2. swobodny tekst
3. gazetkę klasową
4. fiszki
5. korespondencję międzyszkolną
6. „żywy teatr”
7. dokumentację materiałów źródłowych
8. swobodną ekspresje artystyczną: plastyczną, muzyczną, ruchową.

Swobodna twórczość artystyczna jest również techniką wychowawczą. Poza tym możemy wyróżnić jeszcze: spółdzielcze zarządzanie, gazetkę wychowawczą, planowanie pracy, organizowanie życia w klasie.

Każda z wymienionych technik jest inspiracją dla twórczej pracy ucznia i nauczyciela, mającą na celu wszechstronny rozwój każdego wychowanka. Twórca owych technik wychodzi z założenia, że rozwój autentycznej osobowości dziecka może nastąpić wówczas, gdy znajdzie ono warunki do swobodnej ekspresji w różnych dziedzinach swego życia i twórczości.

——————————————————

1.A. Lewin: Ruch pedagogiczny „nowego wychowania”, (w:) Historia wychowania wiek XX pod red. J. Miąso, tom 2, Warszawa 1984, s.262 – 264.

2.J. Kaszubska, E. Lisiecka: Dlaczego właśnie pedagogika C. Freineta, „Freinetowskie Inspiracje”, 1997, nr16, s.17.

3.H. Semenowicz: Materiały pomocnicze dla nauczycieli wdrażających techniki Freineta, op. cit., s.8.

4.C. Freinet: O Szkołę Ludową (Pisma wybrane), op. cit., s.230.

5.H. Semenowicz: Materiały pomocnicze dla nauczycieli wdrażających techniki Freineta, ibidem, s.15.

6.A. Dąbek: Psychologiczne podstawy twórczej aktywności dziecka, Zielona Góra 1988, s.16.

7. H. Semenowicz, A. Lewin: Wyjaśnienia terminologiczne, (w:) C. Freinet: Pisma Wybrane, op. cit., s.24.