Przyroda w życiu dziecka

Przyroda to – otaczający nas świat roślinny i zwierzęcy. Pojęcie przyrody obejmuje też ludzi. Świat przyrody i świat człowieka są tym samym światem. Człowiek nie żyje ani ponad przyrodą, ani obok niej, jest po prostu jej cząstką. Bliskość przyrody stwarza możliwość jej odbioru wszystkimi zmysłami, pobudza do działania, zaspokaja intelektualne i emocjonalne potrzeby ludzkie.

Przyroda to spotkania z bocianem i żabą na kwiecistej łące. To konwalie pachnące w przydomowym ogrodzie i bzyczące nad nimi pszczoły. To rzeczka, w której obserwujemy ryby i rośliny wodne. To również pobliski las pełen tajemnic związanych z obecnością w nim różnych ptaków i zwierząt. Przyroda z to także piękno zachodów słońca i różnobarwnej tęczy po burzy. To niekończące się cudowne pejzaże utkane z barw poszczególnych pór roku.

Naszym zadaniem jest zapoznanie dzieci z otoczeniem przyrodniczym, roślinami, zwierzętami, zjawiskami przyrodniczymi, a także budzenie uczucia radości, zainteresowania, głodu wiedzy, z równoczesnym kształtowaniem właściwego stosunku do przyrody.

Dziecko jest istotą ciekawą świata. Od najmłodszych lat interesuje się przyrodą. Stefan Szuman tłumaczy to faktem, iż wiadomości z przyrody najbardziej odpowiadają sposobowi myślenia dziecka. Dlatego właśnie przyrodnicze obserwacje są u dzieci potrzebą naturalną. W swoich działaniach spontanicznie dążą one do bliskiego kontaktu z przyrodą. Dziecko bawi się równie dobrze i chętnie z pieskiem, królikiem czy kotkiem, jak i ze swoimi rówieśnikami.

Zdaniem Marii Dmochowskiej „w skomplikowanym świecie otaczającym dziecko przyroda stanowi najłatwiej dostępne i niewyczerpane źródło przeżyć, wiedzy i działania”. Dzięki temu przyroda służy, bardziej bezpośrednio niż każda inna dziedzina życia rozwojowi dziecka.

Edukacja przyrodnicza w przedszkolu zwrócona jest ku dziecku – umożliwia mu rozwój w „dialogu ze światem”. Celem realizacji jej zadań, jak podaje M.Rościszewska – Woźniak, jest „rozwijanie i wzmacnianie u dzieci ich naturalnego pędu do poznawania świata i ciekawości poznawczej, poprzez stwarzanie okazji do eksperymentowania, zadawania pytań i uzyskiwania odpowiedzi, do obserwacji, planowania, własnych badań, testowania własnych hipotez, kształtowania postawy szacunku dla wiedzy oraz szacunku dla środowiska”.

Treści dotyczące poznawania przyrody obejmują przyrodę ożywioną i nieożywioną w zakresie odpowiadającym możliwościom dzieci i uwzględniającym warunki środowiska lokalnego. Przedszkolaki poznają przyrodę w rozmaity sposób. W sposób pośredni za pomocą obrazów, dźwięków i mowy, ale przede wszystkim przez bezpośredni kontakt z jej wytworami lub zjawiskami. Poznają przyrodę tym lepiej, im bardziej interesują się danym obiektem, zjawiskiem, gdy obiekt ten czy zjawisko wymaga wykonywania określonych czynności praktycznych, gdy spełnienie operacji badawczych nie jest trudne, a badanie daje dzieciom radość z odkrycia.

Czynności poznawcze u dzieci w wieku przedszkolnym są mocno uwarunkowane przez uczucia, dlatego przeżycia związane z przyrodą mogą prowadzić do szczególnie intensywnego rozwoju umysłowego. Dziecko obserwując otaczający świat napotyka wiele problemów, z którymi nie zawsze radzi sobie samodzielnie. Szukając odpowiedzi na pytania dostrzega pewne zależności występujące w przyrodzie, np. „Dlaczego śnieg topnieje?” W ten sposób tworzą się podstawy do wyjaśniania przyczynowości zjawisk.

Wiek przedszkolny sprzyja kształtowaniu właściwych postaw i przekonań, takich jak na przykład troskliwość wobec żywych organizmów i związane z tym pragnienie ich ochrony i pielęgnacji.

Do tej grupy motywów należy również chęć aktywnego udziału w dokonywaniu zmian w przyrodzie. Zdaniem M.Arndt jest naturalne, że „w wieku przedszkolnym dominuje uczucie radości z dokonanej zmiany, a jednocześnie rodzi się chęć tworzenia piękniejszego życia dla wszystkich….”.

Kontakty z przyrodą poza tym, że mają wartości poznawcze i kształtują postawę społeczno – moralną, wpływają również na rozwijanie uczuć estetycznych. Nie zawsze chodzi o odczuwanie piękna zachodzącego słońca lub widoku wzburzonych fal w czasie burzy. Ileż piękna dostarcza widok rosy osadzonej na liściach kwiatka lub na sieci pająka czy kolorowe skrzydła motyla.

Dzieci przedszkolne poznają przyrodę wszystkimi zmysłami i reagują na nią w sposób bezpośredni, czynny, wyrażając przy tym swoją radość. Zdaniem E.,J.Frątczaków, nie poetyzują one swoich wrażeń, rzadko wypowiadają się na temat piękna, koloru, kształtu, i innych cech rzeczy i zjawisk.

W charakterystyczny dla nich sposób swój zachwyt wyrażają uśmiechem, podskokiem, okrzykiem, tańcem, śpiewem. Toteż przyroda jest sprzymierzeńcem dorosłych w rozbudzaniu nowych zainteresowań dziecka.

Dzieci w wieku przedszkolnym, kierujące się własnym odczuciem estetycznym, są jednak jeszcze bardzo zależne od przykładu dorosłych. Dorośli muszą im „otwierać oczy” i wyraźnie uzewnętrzniać swoje uczucia. Dzieci stają się wtedy bardziej wrażliwe, szybko pojmują i same szukają piękna. Toteż przeżycia estetyczne związane z przyrodą są nieodzowne dla wzbogacania osobowości.

Dzieci, które przyzwyczaiły się odkrywać w swoim otoczeniu przyrodniczym ciągle coś nowego, chętnie wędrują, sprawnie przechodzą po kamieniach i żwirze, nie odstrasza je zła pogoda.

To wszystko wzmacnia je fizycznie, hartuje, odpręża ich układ nerwowy, rozwija sprawność i zręczność ruchową.

W czasie zabaw, prac użytecznych, spacerów i wycieczek , obserwacji i doświadczeń dzieci poznają różne środowiska przyrodnicze (pole uprawne, łąkę, staw, las, ogród warzywny, sad, park, ogród botaniczny i zoo, działka przedszkolna, wiejskie podwórko), zapoznają się z występującymi tam roślinami i żyjącymi zwierzętami, przypatrują się pracom ludzi i używanym przy tych pracach narzędziom. Dzieci dowiadują się także o najczęściej spotykanych chronionych roślinach i zwierzętach, o niebezpieczeństwach zagrażających środowisku przyrodniczemu ze strony człowieka ( np. pożary lasu, zatruwanie powietrza, wody i gleby) oraz o sposobach ochrony przyrody. W ramach poznawania środowiska przyrodniczego dzieci dokarmiają zimą ptaki i zwierzęta oraz utrzymują porządek w karmnikach i paśnikach. Rozwijaniu zainteresowań przyrodniczych służy także zbiera-nie i kolekcjonowanie różnych zbiorów przyrodniczych, ilustracji i fotografii.

Przygotowując zajęcia przyrodnicze w przedszkolu uwzględniamy:

– zakres treści, aby nie było ich zbyt mało lub zbyt dużo i aby były interesujące;
– metody, wykorzystujące procesy porównywania i klasyfikowania;
– środki dydaktyczne – możliwie bogate;
– budzenie i rozwijanie motywacji przez stosowanie pochwał, zachęt, współzawodnictwa;
– organizowanie sytuacji, w których dzieci swobodnie wymieniają uwagi nt obserwacji.

Każde dziecko należy pobudzać do poznawania przyrody tak wcześnie i tak często, jak to tylko jest możliwe. Nawet jeśli nie zapamięta ono tego czy innego szczegółu, to wyobrażenia, stanowiące elementy mozaiki układającej się w obraz świata dziecka, pozostaną. Na tej podstawie rozwijają się wiedza, zdolności i stosunek do przyrody.