AGRESYWNE  ZACHOWANIA  I  ICH PRZYCZYNY.

Gniew przejawiany w kontaktach między dorosłymi może być niezwykle silnym bodźcem do agresji. Gniew może działać poprzez wzrost pobudzenia, transfer emocji, wzbudzany lęk i frustrację.

Wyniki badań przeprowadzonych w przedszkolach pokazały, że zmiana altruistycznego zachowania na gniewne, wywoływała wzrost agresji dzieci. Ciekawym wynikiem był fakt, że w zależności tej interweniowało kilka czynników pośredniczących, np. istotnie wzrastała agresja u małych chłopców, nieznacznie zaś pomiędzy dziewczętami. Największe przyrosty agresji zanotowano u dzieci narażonych uprzednio na złe traktowanie w domu i pochodzących z rodzin o niskim statusie socjoekonomicznym.

Eksperymentalne badania laboratoryjne z udziałem dzieci przedszkolnych wykazały, że efektem oglądania gniewu rodziców (metoda scenek filmowych) był wzrost natężenia fizycznej agresji. Efekt ten był bardziej znaczący u chłopców niż u dziewcząt; bardziej u chłopców charakteryzowanych jako agresywni. Znaczące było, że dzieci agresywne lub wykazujące zaburzenia zachowania, szybciej i łatwiej wpadały w agresję pod wpływem pobudzającego bodźca (agresywnego). W reakcjach dzieci na gniew dorosłych rzadko pojawiało się dokładne naśladownictwo np. gniew dorosłych przejawiał się głównie na płaszczyźnie werbalnej, tymczasem reakcje badanych dzieci polegały na biciu, popychaniu i gryzieniu rówieśników oraz odbieraniu zabawek innym dzieciom. Prawdopodobnie najważniejszym mechanizmem, było w opisywanych przypadkach, przenoszenie emocji. Efekt narażenia małego dziecka na widok gniewu, ma charakter natychmiastowy oraz kumuluje się. Powstające w wyniku powtarzania sekwencji bodźców uwrażliwienie na gniew, staje się często elementem osobistego cyklu rozwojowego.

Jeden z ważniejszych rezultatów eksperymentów wskazuje, że zdecydowanie najgorszą (z punktu widzenia prawdopodobieństwa transmisji agresji) formą ekspresji gniewu jest werbalno -fizyczny gniew dorosłych. Ta forma wywiera najsilniej długotrwały wpływ na dziecko.

Jednocześnie uzyskane dane wskazują, że rodzice nie zawsze powinni się starać hamować (tłumić ekspresję, zaciskać zęby). Stwierdzono, że pozawerbalna ekspresja gniewu wywoływała znaczne przygnębienie u dzieci. Pozytywna rola werbalizowanego gniewu polegała na tym, że w takich sytuacjach łatwiej dochodziło do rozwiązania konfliktu.

Współczesne polskie badania nad systemami wartości rodziców i ich akceptacją dla wyrażania agresji przez dzieci a agresywnością synów i córek przeprowadzili Lucyna Kirwil i Adam Frączek (1991). Wyniki wskazują na związki pomiędzy wyznawanymi wartościami rodziców, ich postawami wobec przemocy w życiu społecznym, a agresją dzieci. Uzyskany obraz pokazuje kilka złożonych wzorców zależności, nie zaś proste determinanty wzbudzania agresji i umiejętności jej kontroli. Najważniejsze ustalenia autorów, to:

• Preferencje ojców dla takich wartości jak ambicja i osiągnięcia – są predykatami agresji interpersonalnej ich synów.

• Preferowanie przez ojców uległych zachowań chłopców – wytwarza u synów trwały motyw agresji przejawiającej się w złośliwości.

• Preferowanie (w przypadku matek) odpowiedzialności, rzetelności i posłuszeństwa – to najlepszy predykat rozwoju u dziecka tendencji do samokontroli.

• Rozbieżność między wartościami u obojga rodziców – była czynnikiem wpływającym na brak poczucia winy za agresję u synów.

• Ojcowie i matki chłopców agresywnych systematycznie wyrażają większą aprobatę dla agresji w życiu społecznym, niż rodzice synów nieagresywnych.

• Wzorce aprobaty agresji u matek i ojców w odmienny sposób oddziałują na rozwój motywacji agresywnej i motywacji do samokontroli przez dzieci.

• Największym predykatem dużej agresji dzieci jest ambiwalentna postawa ojców wobec agresji w życiu społecznym. Niekonsekwentna postawa matek związana była natomiast z małą agresją u dzieci.

• Najlepszym predykatem zdolności do hamowania agresji jest – w przypadku działań wychowawczych matek – brak aprobaty dla agresji instrumentalnej i dopuszczanie agresji emocjonalnej. Przeciwny wzorzec socjalizacyjny u ojców, tzn. aprobowanie agresji instrumentalnej i nieakceptowanie emocjonalnej, zwiększał tendencję synów do czynów agresywnych.

Wydaje się, że środowisko rodzinne jest najważniejszym zewnętrznym czynnikiem w rozwoju agresji u małych, jak i nieco starszych dzieci.