USPRAWNIANIE MOWY DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

 

 

Ćwiczenia i zabawy wspomagające artykulację

Pod koniec wieku przedszkolnego od dziecka oczekuje się poprawnego wymawiania wszystkich dźwięków, i swobody w posługiwaniu się mową. Należy jednak pamiętać, iż w tym właśnie okresie występują często zaburzenia mowy u dzieci. Toteż powinno się możliwie najwcześniej rozpocząć świadome usprawnianie mowy oraz korygowanie wszelkich zaburzeń. To logopeda programuje konkretne ćwiczenia indywidualne dla każdego dziecka, po uprzednich badaniach i szczegółowej diagnozie. Ale niekiedy to nauczyciel przedszkola może udzielić „pierwszej pomocy” oraz wspierać terapię prowadząc łatwe atrakcyjne ćwiczenia i zabawy, przy pomocy, których prowadzący jest w stanie usprawniać narządy artykulacyjne i rozwijać intelekt dziecka. Niezaprzeczalnym walorem jest łatwość nawiązywania kontaktów, wyrozumiałość, wczucie się w sytuacje dziecka. Cierpliwe słuchanie wypowiedzi dziecka z zaburzeniami mowy i dyskretne nią sterowanie stwarza atmosferę rozumienia i życzliwości. Dlatego tak ważne jest odpowiednie kierowanie rozwojem wymowy dziecka, aby opanowało podstawowe umiejętności poprawnego mówienia. Służyć temu mają ćwiczenia ortofoniczne i artykulacyjne.

Ćwiczenia ortofoniczne mogą być prowadzone w formie zadaniowej lub zabawowej. Jako, że zabawa wyzwala wiele radości, dzieci rozluźniają się, cieszą się z tego co robią, to ta forma powinna być stosowana częściej. Dodatkową zaletą zabawy jest to, że podczas zabaw dzieci uczą się szybciej. Ćwiczenia, o których mowa, powinny być prowadzone indywidualnie, w małych zespołach, podczas zajęć w formie kilku minutowych zabaw i przy każdej nadarzającej się okazji. Wzbogaceniem tych zabaw jest wsłuchiwanie się w wyrazistą mowę nauczyciela uwzględniającą poprawną dykcję, akcent, pauzy itd. Ćwiczenia ortofoniczne należy prowadzić w każdej grupie wiekowej,

aby utrwalać prawidłową wymowę u dzieci rozwijających się prawidłowo,
aby zapobiegać powstawaniu wad wymowy,
aby korygować je u dzieci tego wymagających
Zajęcia i zabawy ćwiczące narządy mowy:

uwrażliwiają na różnorodność świata dźwięków,
mobilizująco myślenia i jego poprawnej werbalizacji z otoczeniem,
budzą wiarę w własne siły w wyniku osiąganych postępów,
przygotowują do nauki czytania i pisania
Ćwiczenia wspomagające artykulację

Jednym z podstawowych warunków poprawnej artykulacji jest wysoka sprawność biorących w niej udział narządów. Dlatego zajęcia zaczyna się na ogół od ćwiczeń mających na celu uzyskanie zręcznych, celowych ruchów języka, warg, policzków podniebienia. Tworzą one tzw. aparat artykulacyjny. Nawet u harmonijnie rozwiniętego dziecka, przed rozpoczęciem nauki czytania i pisania potrzebna jest praca nad rozwojem funkcji analizatorów (słuchowego, wzrokowego i motorycznego), biorących udział w tym procesie. Od tego zależy poprawne wybrzmiewanie głosek, ich różnicowanie, łączenie w sylaby i w wyrazy. Wymawianie każdej głoski wymaga określonego układu artykulacyjnego i określonej pracy mięśni. Dlatego należy prowadzić gimnastykę narządów mowy w celu ciągłego usprawniania tych narządów.

Ćwiczenia motoryki narządów mowy mają celu uzyskanie zręcznych, celowych ruchów języka, warg , policzków i podniebienia. Tworzą one tzw. aparat artykulacyjny. Aby uzyskać pożądaną głoskę, wszystkie te narządy muszą być ,,posłuszne poleceniom właściciela”.

Ćwiczenia języka

Pokazywanie języka

Jak żmija porusza żądłem? (Długi, cienki, ruchliwy język, wysuwający się na wszystkie strony)

Unoszenie szerokiego języka do górnych zębów Robienie z języka:

szpilki,
kociego grzbietu,
łyżki,
łopaty,
szufelki,
rurki
Pokazywanie jak:

kot pije mleko,
miś oblizuje się po zjedzeniu miodu
Wypychanie policzków czubkiem języka, raz z jednej, raz z drugiej strony.

Dotykanie czubkiem języka nosa i brody.

„Języczek- wędrowniczek”, język dotyka wargi górnej, dolnej, kancików ust.

,,Liczenie zębów”: na górze, na dole, po stronie zewnętrznej wewnętrznej.

,,Jedziemy jak konik”- czubek języka uderza o podniebienie i z klaśnięciem opada na dół.

Oblizywanie łyżeczki z resztką kremu, miodu marmolady…. Ssanie cukierków.

Ssanie gumy ,,balonówy” i wydmuchiwanie balonika.

Wymiatanie tego co jest niepotrzebne pomiędzy zębami. Robienie językiem kółka do gry w sesco.

Masowanie językiem podniebienia.

Ćwiczenia warg

Zaciskanie warg naprzemiennie: górna na dolną, dolna na górną. Gwizdanie, ale tylko na jednym tonie.

Cmokanie ustami przy ich różnym ułożeniu.

Nagryzanie zębami wargę dolną, a potem górną.

Rozciąganie mocno ust(jak przy głosce „e”), a następnie ściąganie (jak przy głosce „u”).

Ssanie smoczka.

Robienie z ust „ryjka” i podciąganie górnej wargi do nosa. Ssanie najpierw górnej, a potem dolnej wargi.

Pokazywanie „pyszczka” rybki. Przesyłanie „całusków”.

Chwytanie cukierka samymi zębami. Pokazywanie, jak wyglądają wargi:

„smutne”
„obrażone”
„złe”.
Ćwiczenia policzków

Pokazywanie, jak chomik trzyma w policzkach swoje zapasy. Dmuchanie na talerzyk zrobiony z dolnej wargi.

Wciąganie policzków do wewnątrz, tworząc wklęśnięcie.

Robienie z buzi wielkiego balona, a następnie wypuszczanie z niego powietrza.

Przy zaciśniętych zębach otwieranie i zamykanie warg.

Ćwiczenia podniebienia miękkiego

Naśladowanie:

płukanie gardła,
połykanie pastylek,
picie syropu
chrapanie na wdechu,
chrapanie na wydechu,
gęganie gąski,
wydychanie powietrza nosem,
ziewanie,
kaszlu z językiem daleko wysuniętym do przodu,
sygnał pogotowia: „eo”, „eo”, „au”, „au”, „ay”, „ay”,
„kłapanie” szczęką.
Zamykanie ust i żucie czegoś smacznego.

Gra na instrumentach dętych(trąbki, piszczałki, gwizdki, organki). Nadmuchiwanie baloników.

Puszczanie baniek mydlanych.

Dmuchanie przez nos na papier, watkę.

Ćwiczenia oddechowe mają zapobiegać mówieniu na wdechu, arytmii oddechowej, rozbieżności między tekstem mówionym a rytmem oddychania. Wszystkie te objawy łatwo zaobserwować w czasie recytacji dzieci. Recytowany tekst wypowiadany jest coraz szybciej i szybciej. Najczęściej brakuje im powietrza, zacinają się, przerywają kwestię w najmniej spodziewanym momencie, „połykają” końcówki wyrazów i początek następnych. Ćwiczenia oddechowe wydłużają fazę oddechową, regulują pracę przepony, pogłębiają oddech.

Zabawy w dmuchanie:

dmuchanie na wiatraczki, paski papieru lub kulki waty, umocowane na nitkach.
dmuchanie na zmianę: długo – krótko – jak najdłużej, słabo – mocno – bardzo mocno,
zabawy z rurką lub słomką i wodą w szklance (włożenie słomki do szklanki z woda i nie dotykając jej powierzchni, wydmuchiwanie w wodzie ,,dołka”), lub dmuchamy w słomkę, wywołując bąbelki
dmuchanie na waciki, piórka Wąchanie kwiatków
Naśladowanie śmiechu różnych osób:

śmiech pani: ha –ha –ha…
śmiech pana: ho –ho –ho…
śmiech dziecka: hi –hi –hi…
śmiech staruszka: he –he –he… Liczenie na wydechu: 1,2,3,4,5,6,….
Powtarzanie szeptem zdania za prowadzącym Gwizdanie na długim wydechu

Uciszanie otoczenia:Ciiiiiii….

Szeleszczące liście: sz, sz, sz, sz…..

Dmuchanie na zmarznięte ręce: chuuu, chuuu…. Dmuchamy na gorącą herbatę: ffff…

Uciekające powietrze a balonika: sssss…

Lokomotywa wypuszczająca parę: psss, szszszsz, ffffff….

jadąca: cz-cz-cz-cz, sz-sz-sz…
pędząca: tuf, tuf, to-tak, to-tak…
zatrzymująca się: usz, usz, usz…
hamująca: psssss…
Ćwiczenia rytmizujące polegają one na odtwarzaniu rytmu zgodnie a układem przestrzennym. Do ich wykonania można wykorzystać różnorodne pomoce np.: zabawki, krążki, klocki, cukierki, paski papieru, także rysunki przedstawiające jednakowe elementy oraz przedmioty, którymi można wystukać rytm np.: ołówki, bębenki, grzechotki, piłeczki itd. Rytm można również wytupać, wyklaskać, wygrać itp.

Ćwiczenia słuchowe

Słuch kształtuje się w trakcie rozwoju mowy dzieci. Jednak znaczna grupa dzieci ma trudności a prawidłowym wyróżnianiem dźwięków mowy, czyli fonemów, głosek. A jest to umiejętność bardzo potrzebna w nauce pisania i czytania.

Udzielanie przez dzieci odpowiedzi na pytania „co słyszą” Rozpoznawanie dźwięków (stukanie w jakieś przedmioty).

Rozpoznawanie głosów zwierząt zarejestrowanych na taśmie lub płycie.

Zabawy w naśladowanie głosów różnych zwierząt.

Rozpoznawanie kierunku z jakiego dochodzą odgłosy. Wyróżnianie i określanie głosów ludzi

płaczu,
kaszlu,
śmiechu,
śpiewu,
kichania
Opowiadanie wrażeń, biorąc za podstawę tylko dźwięki: szelest liści, szum wody, wycie wiatru, śpiew ptaków, itd.

Odgadywanie nazwy przedmiotów, które wydają takie dźwięki np.:

dzwonią(telefon, budzik, dzwonek u drzwi, dzwonek w szkole)
warczą (froterka, odkurzacz, kosiarka)
szumią,
gwiżdżą,
syczą,
skrzypią,
pukają, itd.
Przykładowe teksty, które można stosować w pracy z dziećmi usprawniając ich wymowę.

Wymowa głosek syczących i szumiących

 „Szczypawka”

Jedna szczypawka, drugiej szczypawce

Opowiadały bajki na trawce.

Obok usiadły dwa małe świerszcze,

Mówiły ładnie, prosiły jeszcze.

„Skrzaty”

Szara jesień szara, szumią, szumią liście.

Poszły małe skrzaty, szukać ciepłej chaty.

Szukają, szukają, mało czasu mają.

Gdy się nie pośpieszą, kaszlu wnet dostaną.

„ Szklarz”

Wyleciały szyby z okien, szklarz popatrzył jednym okiem. Nowe szyby wstawił szybko, możesz usiąść znów pod szybą.

„Zabawa w kotka i myszkę”

Szuru, szuru, szuru, myszka mała,

Po spiżarni grasowała.

Szuru, szuru, szara mysz,

Kot ją goni. A kysz mysz!

Teksty z wyrazami zawierającymi sylaby z „ ż”, „rz”

 „Żaba”

Duża żaba nad kałużą Napotkała żuka.

Żuk na nóżki włożył buty, Obcasami stukał.

„Żyrafa”

Żyrafa tym głównie żyje, Że w górę wyciąga szyję. A ja zazdroszczę żyrafie, Lecz nie potrafię.

Wymowa „r”

„Lis”

Rudy ojciec, rudy dziadek,

Rudy ogon to mój spadek,

A ja jestem rudy lis

Ruszaj stąd, bo będę gryzł.

Wierszyki dźwiękonaśladowcze doskonalące wybrzmiewanie wyrazów i grup spółgłoskowych.

„Co mówią zwierzaki”

Co mówi bocian, gdy żabę zjeść chce? Kle, kle, kle. Co mówi żaba, gdy bocianów tłum? Kum, kum, kum. Co mówi kaczka, gdy jest bardzo zła? Kwa, kwa, kwa. Co mów kotek, gdy mleczka by chciał? Miał, miał miał. Co mówi kura, gdy znosi jajko? Ko, ko, ko.

Co mówi kogut, gdy budzi w kurniku? Ku, ku, kukuryku. Co mówi koza, gdy jeść jej się chce? Mee, mee, mee.

Co mówi krowa, gdy braknie jej tchu? Mu, mu, mu. Co mówi wrona, gdy wstaje co dnia? Kra, kra, kra.

Co mówi piesek, gdy kość zjeść by chciał? Hau, haau, hau. Co mówi baran, gdy spać mu się chce? Bee, bee, bee.

Co mówi ryba, gdy powiedzieć chce? Nic! Przecież ryby nie mają głosu.

„Wiersz na kilka głosów”

Jedzie pociąg- fu fu fu fu, Trąbka trąbi –tru tu tu tu tu, A bębenek –bum bum bum bum Na to żabki –kum kum kum kum, Woda z kranu – kap kap kap kap,

Konik człapie – człap człap człap człap, Mucha brzęczy – bzy bzy bzy bzy,

A wąż syczy – sss sss sss sss, Baran beczy – be be be be, A owieczka – me me me me, Zegar cyka – cyk cyk cyk cyk,

A dzwoneczki – dzyn dzyn dzyn dzyn.

Wyrazy zawierające sylaby z „cz”

„Kaczuszki”

Poczłapały cztery kaczki

Na pocztę we czwartek.

Miały kaczki wysłać paczki

I pocztową kartkę.

Paczki kaczki już wysłały

Tam gdzie miały wysłać,

Potem siadły i z zapałem

Zaczęły coś pisać.

„Entliczek-pętliczek”

Entliczek- pętliczek, czerwony stoliczek,

A na tym stoliczku pleciony koszyczek,

A w koszyku jabłuszko,

W jabłuszku robaczek,

A na tym robaczku zielony kubraczek.

Wyrazy zawierające sylaby z „dż”

„Dżdżownica”

Dżdżystą porą,

Mokrym polem,

Szła dżdżownica z parasolem.

Drżąca szła

W ten cichy dzień

I w słoiku niosła dżem.

Bo cóż robić

W dżdżysty dzień?

Więc najlepiej jadać dżem,

Albo w parasola cieniu

Drzemać przy słoiku dżemu.