Dojrzałość  szkolna 

a  trudności w  opanowaniu umiejętności czytania i pisania.

Pojęcie  dojrzałości szkolnej.

Dziecko uważa się za dojrzałe do podjęcia nauki szkolnej ,jeżeli osiągnęło taki stopień rozwoju  umysłowego , społeczno- moralnego oraz fizycznego, jaki umożliwi mu przystosowanie się  do wymagań szkoły i kontynuowanie z powodzeniem nauki w klasie I.

Dziecko , które osiąga powodzenie w nauce jest wrażliwe i podatne na naukę szkolną. Wrażliwość to stopień zainteresowania się nauką szkolną ,podatność to możliwość zrozumienia tego , co się dziecku przekazuje oraz umiejętność podporządkowania się wychowawczym wymaganiom szkoły i zgodnego współdziałania z kolegami.

Dziecko wstępujące do szkoły powinno umieć podporządkować się dyscyplinie szkolnej i być na tyle samodzielne, aby radzić sobie w szkole ( trafić do klasy , ubrać się samodzielnie i rozebrać, nie gubić przyborów szkolnych itp.). Nie jest dojrzałe do szkoły dziecko, które nie potrafi nawiązać kontaktów z rówieśnikami , płacze przy rozstaniu z matką i odmawia pójścia do szkoły. Brakiem dojrzałości społecznej i emocjonalnej cechują się dzieci rozpieszczane dzieci ,które nie chodziły do przedszkola , a niekiedy także dzieci o wysokim  rozwoju intelektualnym wychowane z dala od rówieśników.

Dzieci niedojrzałe i społecznie nie potrafią często , mimo prawidłowego rozwoju umysłowego, przystosować się do wymagań szkoły .Od pierwszych  chwil pobytu w niej doznają różnego rodzaju porażek i niepowodzeń, zniechęcają się do nauki, a ich stosunek do szkoły staje się negatywny.

Dojrzałość fizyczna polega na osiągnięciu przez dziecko prawidłowego, w stosunku do wieku metrykalnego, rozwoju organizmu. Brak  dojrzałości fizycznej wypływa z przebytych  chorób, wad wrodzonych , czy złych warunków środowiskowych.

Stosując różne metody badania dojrzałości szkolnej, a także przeprowadzając badania lekarskie można ustalić , czy dziecko podoła wymaganiom szkoły. Jeżeli  uzna się , że dziecko nie sprosta wymaganiom, dziecko może być odroczone od obowiązku szkolnego na rok. W ciągu roku poziom umysłowy może się podnieść , a także stanie się ono bardziej dojrzałe emocjonalnie i społecznie. W tym celu przeprowadza się krótkie testy sprawdzające umiejętności i wiedzę dzieci w różnych sferach . Testy te przeprowadza się dwukrotnie: na półrocze oraz na zakończenie roku szkolnego.

   Sylwetkę dziecka 7-letniego, dojrzałego do podjęcia nauki szkolnej można scharakteryzować w następujący sposób:

-jest wystarczająco na swój wiek rozwinięte fizycznie i ruchowo, przy czym opanowało już w pewnej mierze  precyzyjne ruchy rąk i palców, niezbędne przy pisaniu;

    -posiada duży zasób wiedzy o świecie i orientuje się w bliskim otoczeniu;

-potrafi porozumiewać się z dorosłymi i rówieśnikami za pomocą mowy potocznej zrozumiałej dla jego słuchaczy;

–jest zdolne do działania intencjonalnego, tj. podejmuje czynności zmierzające do określonego celu i wykonuje je do końca;

–przejawia w swym zachowaniu pewien stopień uspołecznienia, tj. liczy się nie tylko z własnymi chęciami i życzeniami, lecz także uwzględnia życzenia innych, potrafi z kolegami zgodnie współdziałać i podtrzymywać z nimi przyjazne kontakty , jak również wykonuje  polecenia dorosłych  skierowane do całej grupy;

–jest zdolne  opanować swoje emocje, a więc potrafi powściągnąć gniew, złość, lęk i obawę, a w każdym razie nie uzewnętrznia  gwałtownie i niepohamowanie swoich stanów uczuciowych.

 

Czytanie i pisanie.

Na przygotowanie do szkoły składa się  całokształt przyswojonych przez dziecko treści wychowawczych i poznawczych, które decydują o osiągnięciu dojrzałości zarówno fizycznej , społeczno-emocjonalnej jak i umysłowej.

   Nie wszystkie dzieci  rozwijają się  jednakowo, i nie zawsze rozwój ten przebiega  harmonijnie. Każde dziecko ma swoją indywidualną drogę rozwoju. U niektórych rozwój bywa  globalnie przyśpieszony, u niektórych globalnie opóźniony. W praktyce  znacznie częściej  spotykamy się  z fragmentarycznymi opóźnieniami w  rozwoju.

Tempo  rozwoju tych dzieci  nie jest jednakowe w różnych zakresach.

Występują często zakłócenia rytmu rozwojowego i mówimy wtedy o rozwoju  nieharmonijnym lub nierównomiernym. Nierównomierność w rozwoju może polegać na rozbieżności między rozwojem fizycznym a psychicznym. Zmiany w rozwoju psychicznym dziecka  następują w wyniku  samorzutnego rozwoju oraz dzięki aktywnemu wzbogacaniu  wiadomości, nabywaniu umiejętności i nawyków.

Czytanie i pisanie podstawowa działalność dzieci w szkole jest dla wielu z nich czynnością trudną do opanowania. W konsekwencji  wpływa to na opóźniony proces  nauczania i różnego typu niepowodzenia w nauce, które niekorzystnie wpływają na rozwój dziecka.

Trudności w nauce czytania i pisania wynikają z różnorodnych przyczyn. Jedną z najpoważniejszych jest zaburzenie i opóźnienie w rozwoju  niektórych funkcji poznawczych i ruchowych. Dzieci charakteryzujące się tymi zaburzeniami nie potrafią opanować czytania i pisania w toku normalnej nauki szkolnej i tempie przewidzianym przez program.

W skład procesu czytania wchodzą trzy elementy:

 -wzrokowy,

-słuchowo-dżwiękowy,

-znaczeniowy czyli logiczny.

Zrozumienie czytanego tekstu, czyli uchwycenie jego sensu, jest procesem złożonym. Na  proces ten  składają się elementy: spostrzeżeniowe, pamięciowe, myślowo- rozumowe, wyobrażeniowe oraz emocjonalne, zależne od stosunku osoby czytającej do treści tekstu. Zrozumienie czytanego tekstu może dotyczyć  sensu dosłownego. Dosłowne rozumienie tekstu jest typowe dla dzieci rozpoczynających naukę czytania. Dopiero w miarę uzyskiwania wprawy w technice czytania, a także w miarę zdobywania doświadczenia , wynikającego z analizy treści tekstu  i dzięki rozbudzonej wyobraźni dziecko staje się  zdolne do wykrywania sensu ukrytego , nie wyrażonego słowami tekstu.

    Do podstawowych warunków,  od których zależy możliwość rozpoczęcia nauki czytania należy dojrzałość umysłowa dziecka i prawidłowy rozwój mowy. Spośród czynników składających się na dojrzałość umysłową dziecka , zasadniczą rolę odgrywa inteligencja.

Od prawidłowego intelektu  uzależniona jest zdolność myślenia symbolicznego, niezbędnego w opanowaniu techniki czytania. Dzięki tej zdolności dziecko rozróżnia i zapamiętuje znaki graficzne:(litery, znaki interpunkcyjne ) oraz dostrzega umowny związek między znakami graficznymi i odpowiadającymi mu dźwiękami artykulacyjnymi. Obok odpowiedniego rozwoju inteligencji do rozpoczęcia nauki czytania niezbędna jest zdolność koncentracji uwagi dowolnej- w zakresie zapewniającym skupienie się na czytanym tekście, bądź na czynności pisania. Zarówno przy czynnościach czytania jak i pisania, musi wystąpić zaangażowanie uwagi w swoistą  spostrzegawczość wzrokową, która umożliwia  uchwycenie różnic oraz podobieństw w kształtach, wielkości i umiejscowieniu w przestrzeni znaków graficznych tj. liter, które tworzą tekst, a także spostrzegawczość słuchową, która zapewnia prawidłowy rozwój mowy. Rozwojowi intelektu towarzyszy rozwój mowy, w zakresie artykulacji oraz zdobycie dostatecznego zasobu słów. Od opanowania artykulacji zależy poprawność czytania , która wyraża się zgodnością dźwięku z odpowiadającą mu literą, jako znakiem, a także poprawność pisania. Dostateczny zasób słownictwa stanowi niezbędny warunek rozumienia tekstu oraz posługiwania się tekstem w różnego rodzaju ćwiczeniach w czytaniu i pisaniu. Spełnienie powyższych warunków  niezbędnych przy rozpoczynaniu nauki czytania daje podstawę do zastosowania ćwiczeń wstępnych poprzedzających właściwą naukę. Do czynności objętych tymi ćwiczeniami należy kształcenie słuchu fonematycznego, doskonalenie artykulacji w mowie oraz wyrabianie umiejętności analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej mięśniowo-ruchowej. Kształcenie słuchu fonematycznego polega na ćwiczeniach w których dziecko dokona rozróżnień w brzmieniu głosek pojedynczych. Doskonalenie artykulatorów obejmuje ćwiczenia w prawidłowym operowaniu narządami mowy, i aparatem oddechowym w czasie wymawiania pojedynczych głosek, zespołu głosek w wyrazach i zespołu wyrazów.

Właściwą naukę pisania powinny poprzedzać różnorodne ćwiczenia wyrabiające sprawność manualną zwłaszcza zręczność palców, wyrażająca się w nawykach prawidłowego posługiwania się narzędziami do rysunku, malowania i pisania, a zwłaszcza ołówka.

W toku ćwiczeń należy starać się o dobrą koordynację ruchową mięśni biorących udział w czynności pisania bądź rysowania. Ćwiczenia takie powinno się prowadzić systematycznie i planowo, bo tylko taka praca przynosi oczekiwane efekty.

 

Trudności w czytaniu i pisaniu.

Trudności w czytaniu i pisaniu mogą wyniknąć z różnych przyczyn i powstają na różnym podłożu:

1. 1.        Jedną z przyczyn stanowi brak zdolności wynikających  z obniżonego poziomu rozwoju umysłowego, inne to zaniedbania środowiskowe i szkolne oraz zaburzenia spowodowane uszkodzeniem obwodowych narządów mowy lub narządu słuchu. Zaburzenia te utrudniają naukę czytania i pisania –dziecko źle naśladuje brzmienie poznawanych głosek i wskutek tego czyta nieprawidłowo. Nieprawidłowość taka powoduje, że dziecko pisze błędnie. Trudności w czytaniu i pisaniu mogą również wyniknąć wtedy, gdy dziecko posługuje się żargonem lub gwarą, brak u niego motywacji do czytania lub gdy ma kłopoty z dokonywaniem analizy i syntezy.

 

1. 2.       Do innego rodzaju poważnych przyczyn powodujących pojawienie się trudności w nauce czytania i pisania należą fragmentaryczne zaburzenia funkcji percepcyjno- motorycznych.

Zaburzenia te stanowią podłoże  złożonych trudności zwanych dysleksją, dysortografią i dysgrafią.

1. 3.          Zaburzenia funkcji analizatora wzrokowego o charakterze dyslektycznym powodują wadliwe spostrzeganie i trudności w poprawnym przeprowadzaniu analizy i syntezy w przestrzeni tj. w polu widzenia, obejmowanego wzrokiem w czasie czytania tekstu.

       Dziecko myli kierunki: strona prawa- lewa , góra- dół, a w związku z tym myli znaki graficzne (litery i cyfry ) o podobnych kształtach, w różnych stosunkach do pionowych osi liter : d – b , p – g , 3(cyfra), oraz  w stosunkach do osi  poziomej: a – o , n – u , m – n , b – g , b –p ;

Dzieci trudnościami typu dyslektycznego nie pamiętają obrazu pisanych słów , nie mogą poprawić błędów , bo ich nie dostrzegają.  Zaburzone funkcjonowanie analizatora  kinestetyczno-ruchowego  powoduje  obniżenie sprawności manualnej, przejawiającym się w wolnym tempie czynności manualnych, zwłaszcza pisania , albo w braku dokładności , precyzji ruchów dłoni i palców;

Zaburzenia graficzne w zakresie pisania nazywamy dysgrafią.

Zniekształcenia  te mają różną postać:

-pismo lustrzane, wybieganie poza linię ,litery o nierównej wielkości,

– nieprawidłowym położeniu , pismo zniekształcone, niewyraźne ,

–  litery niepowiązane;

Dzieci dysgraficzne mają przy tym kłopoty ze znalezieniem właściwych linii w liniaturze zeszytu, odwracają i mylą litery o podobnych kształtach, zmieniają kolejność liter w wyrazach itp.

Przezwyciężenie trudności w nauce czytania i pisania dokonuje się w różny sposób zależnie od ich charakteru i przyczyn, które je wywołują. Należy prowadzić obserwację i ćwiczenia korekcyjne, które mogą być pomocne przy specjalistycznej terapii prowadzonej przez Poradnię Psychologiczno – Pedagogiczną.